PROF. ASOC. DR. NAZMI XHOMARA
Në shekullin e 21, sistemet e edukimit janë të sfiduar t’i bashkohen familjes humane botërore. Por, në të njëjtën kohë, ato nuk duhet të humbasin identitetin e tyre. Nevojat në këtë shekull janë fleksibiliteti, marrja e riskut, kreativiteti dhe zgjidhja e problemeve përmes metodave moderne të mësimdhënies të kombinuara me rrjetet komunitare dhe teknologjitë inteligjente.
Një nga vendet me arritje të spikatura në edukim është pa diskutim Finlanda, prej së cilës mund të nxirren mësime të vlefshme nga shumë vende apo sisteme edukimi si për sa i përket kurrikulës, ashtu edhe mësimdhënies (Sahlberg, 2015). Qëllimi i politikës arsimore finlandeze është një politikë koherente e orientuar drejt barazisë arsimore dhe nivelit të lartë të edukimit të popullatës në tërësi. Parimi i të mësuarit gjatë gjithë jetës nënkupton që të gjithë të kenë aftësi dhe mundësi të mjaftueshme të të nxënit për të zhvilluar njohuritë dhe aftësitë e tyre në mjedise të ndryshme të të mësuarit gjatë gjithë jetës së tyre (Finland, Ministry of Education, 2010). Objektivi i arsimit bazë është të mbështesë zhvillimin e nxënësve drejt humanizmit dhe përfshirjen e përgjegjshme dhe etike në shoqëri, si dhe t’i formojë ato me njohuri dhe aftësi të nevojshme për jetën. Mësimdhënia do të promovojë barazinë në shoqëri dhe aftësitë e nxënësve për të marrë pjesë në edukim dhe zhvillimin e tyre gjatë jetës (Finland, Ministry of Education, 2002).
ARSIMIMI FINLANDEZ
Finlanda mund të përkufizohet si një shoqëri që mëson. Husen e përcakton shoqërinë finlandeze bazuar në katër kritere: (1) njerëzve u ofrohen mundësi për të nxënë gjatë gjithë jetës, (2) edukimi formal është i disponueshëm për të gjitha moshat në shoqëri, (3) edukimi informal vlerësohet dhe studimet e pavarura nxiten dhe (4) institucione të tjera ftohen në sipërmarrjen arsimore.
MINISTRIA E ARSIMIT
Ministria e Arsimit në Finlandë ka një gamë të gjerë përgjegjësish në lidhje me çështjet arsimore, shkencore dhe kulturore. Ministria është përgjegjëse jo vetëm për nxitjen e arsimimit në shkolla, kolegje dhe universitete, por edhe për shkencën, kulturën, sportin dhe punën me rininë. Ajo ka gjithashtu përgjegjësi në lidhje me edukimin civil të të gjithë finlandezëve, në mënyrë që ata të njohin përgjegjësitë e tyre, pasi përfitojnë si individualisht, ashtu edhe shoqëria (Husen, 1974). Brenda Ministrisë së Arsimit janë dy ministra: ministri i Arsimit dhe Shkencës, përgjegjës për arsimin dhe kërkimin në lidhje me çështjet arsimore dhe ministri i Kulturës, i cili menaxhon çështjet që kanë të bëjnë me “kulturën, sportin, të drejtat e autorit për të rinjtë, financat e studentëve ndihma dhe çështjet e kishës. Finlanda ka një histori të gjatë të përfshirjes së mësimdhënies së fesë në kurrikulën e saj. Megjithatë, qeveria finlandeze është neutrale në lidhje me fenë dhe kishat në përmbajtjen dhe përvojat kurrikulare. Sidoqoftë, qeveria financon edukimin e klerikëve në shkollat universitare të teologjisë. Gjithashtu, financon edhe mësimdhënien e fesë në shkollën fillore dhe të mesme. Për nxënësit që nuk i përkasin asnjë religjioni, Ministria e Arsimit mbështet edukimin e etikës në nivelin e shkollës fillore dhe të mesme.
SISTEMI ARSIMOR FINLANDEZ SHKOLLA GJITHËPËRFSHIRËSE
Aktualisht, sistemi arsimor finlandez ndahet në arsimin parashkollor, shkollën gjithëpërfshirëse nëntëvjeçare, shkollën e përgjithshme dhe profesionale, si dhe arsimin e lartë dhe arsimin e të rriturve. Shkolla gjithëpërfshirëse nëntëvjeçare, e identifikuar si Peruskoulu, përbëhet nga dy ndarje: shkolla fillore dhe shkolla e mesme e ulët. Peruskoulu, i konceptuar në fund të viteve 1960 si një shkollë gjithëpërfshirëse, ishte planifikuar të zbatohej në vitin 1972 në pjesët veriore të Finlandës. I gjithë vendi do t’i kishte këto shkollat deri në vitin 1978. Konceptimi i kësaj shkolle të re ishte se ky organizim arsimor do t’u mundësonte të gjithë nxënësve të mësonin. Ajo që kërkohej ishte që të zbatoheshin metodat e duhura pedagogjike. Ky ishte një ndryshim nga besimi se të gjithë fëmijët nuk mund të mësonin të gjitha fushat, se ato kishin aftësi të ndryshme, talente të ndryshme dhe nivele të ndryshme të këtyre talenteve. Me këtë organizim të ri shkollor, në të cilin nxënësit hynin në shkollë kur mbushnin shtatë vjeç, të gjithë konsideroheshin të aftë për të nxënë. Fillimisht në vitin 1972, Kurrikula Kombëtare për Shkollat Gjithëpërfshirëse drejtoi përmbajtjen që do të mbulohej, organizimin dhe llojet e strategjive të mësimdhënies për popullata të ndryshme të nxënësve. Megjithatë, në vitin 1985, grupimi i nxënësve sipas aftësive u ndërpre në shkolla në të gjithë vendin. Që atëherë, për të gjithë nxënësit zbatohet e njëjta kurrikul. Mësimdhënësve u besohet krijimi i qasjeve të përshtatshme të mësimdhënies për nxënësit e tyre.
Në të shumtën e rasteve, mësuesit e arsimit fillor zhvillojnë mësim me të njëjtin grup nxënësish për disa vite. Në thelb, mësuesit përcaktojnë se sa kohë do të qëndrojnë me një grup ose klasë të caktuar nxënësish. Nëse një mësues dëshiron, ai ose ajo mund të qëndrojë me të njëjtin grup nxënësish për të gjithë përvojën në shkollën fillore – gjashtë vjet. Shkolla e mesme e ulët, Peruskoulu, angazhon nxënësit për tri vite të tjerë. Në këtë ndarje, nxënësit janë të organizuar në klasa sipas fushave lëndore. Nxënësit që dëshirojnë të përfundojnë arsimin e tyre të detyrueshëm duhet të përfundojnë vitin e 10-të të shkollimit. Përfundimi i kësaj kurrikule është i domosdoshëm për të fituar hyrja në arsimin e mesëm të lartë, që regjistron nxënës nga mosha 16 deri në 19 vjeç. Të gjithë nxënësit që ndjekin shkollën gjithëpërfshirëse kanë në një vit akademik 190 ditë shkollore. Megjithëse qeveria finlandeze formulon objektiva të gjera kombëtare dhe ndarjen e kohës për mësimdhënien e lëndëve të ndryshme në nivele të veçanta shkollore, Bordi Kombëtar i Arsimit specifikon objektivat globale dhe përmbajtjen kurrikulare bërthamë. Profesionistët lokalë të arsimit dhe mësuesit individualë krijojnë kurrikulën bazë dhe specifike për nxënësit e komunitetit lokal. Kurrikula bazë trajton gjuhën amtare dhe letërsinë (finlandisht ose gjuhë të tjera kombëtare, ose suedisht ose sami), gjuhë e huaj (duke filluar në formën e tretë), studimet mjedisore, qytetaria, feja ose etika, historia, studimet sociale, matematika, fizika, kimia, biologjia, gjeografia, edukimi fizik, muzika, artet pamore, kraftet dhe ekonomia shtëpiake. Pas përfundimit të kurrikulës, studentët marrin një certifikatë që tregon plotësimi në nivel të pranueshëm të kurrikulës së shkollës gjithëpërfshirëse. Standardet për plotësimin e kualifikimeve të certifikuara përcaktohen në nivel shkolle vendore nga administratorët, mësuesit dhe stafi mbështetës. Në kurrikulën e shkollës gjithëpërfshirëse, nxënësit asnjëherë nuk monitorohen apo vendosen në grupe të veçanta, as nuk i nënshtrohen testeve të ndryshme në nivele specifikë për të përcaktuar nëse përparojnë për në nivelin tjetër të shkollës.
SHKOLLA POST-GJITHËPËRFSHIRËSE – ARSIMI I MESËM I LARTË
Kurrikula pas shkollës gjithëpërfshirëse ka tri oferta udhëzuese: e detyruar, e specializuar dhe e aplikuar. Total i kurrikulës së përgjithshme përmban 38 orë mësimore të fokusuara në lëndë të veçanta: “gjuha amtare dhe letërsia (finlandisht ose gjuhë tjetër kombëtare), gjuhë e huaj, një gjuhë e dytë e huaj, studime mjedisore, qytetari, fe ose etikë, histori, studime sociale, matematikë, fizikë, kimi, biologji, gjeografi, edukim fizik, muzikë, arte pamore, krafte dhe ekonomi shtëpiake”. Bordi Kombëtar i Arsimit harton objektivave bazë dhe fokusin e përmbajtjes të kurrikulës së plotë; kurrikula e detajuar gjenerohet nga edukatorët në nivel lokal. Edhe pse nuk ka provime për studentët për të marrë certifikatën e tyre për përfundimin shkollës gjithëpërfshirëse dhe post-gjithëpërfshirëse, ekziston një provim mature që nxënësit duhet ta marrin nëse dëshirojnë të pranohen për studime në kolegje ose universitete. Provimi zhvillohet në pranverë dhe vjeshtë dhe administrohet në të gjitha shkollat e mesme të larta. Ky provim përmban katër teste: një test në gjuhën amtare, një test në gjuhën e dytë zyrtare, një test në një gjuhë të huaj dhe një test në matematikë ose studime të përgjithshme. Të gjitha këto teste janë të hapura, duke theksuar të menduarit kritik, zgjidhjen e problemeve dhe zotërimin e të shkruarit. Çdo test është krijuar në dy nivele vështirësish, duke pasqyruar kurrikulën që një nxënës ka ndjekur në shkollë. Nxënësit janë të lirë të zgjedhin nivelin e vështirësisë së provimit. Megjithatë, ata duhet të japin një provim në nivelin e lartë dhe ta kalojnë atë. Ata duhet të kalojnë të gjitha testet, pavarësisht nivelit.
PËRGATITJA E MËSUESVE NË UNIVERSITETE
Besimi në profesionin e mësuesit, ndonëse mbizotëron në nivelet e ndryshme shkollore, shtrihet gjithashtu edhe në nivelet e kolegjit dhe universitetit. Pedagogët në arsimin e lartë sfidohen dhe besohet të krijojnë programe edukimi nga ku do të diplomohen edukatorë kompetentë, kreativë dhe të përkushtuar. Edukimi i mësuesve tani klasifikohet si “akademik”. Kjo do të thotë se të gjitha përmbajtjet kurrikulare dhe përvojat arsimore bazohen në njohuri të bazuara në shkencë. Përgjatë programeve bachelor dhe master, përvoja kurrikulare duhet të theksojë strategjitë e të menduarit dhe aftësitë njohëse të nevojshme për hartimin dhe drejtimin e kërkimi në edukim. Për shembull, studentët në programin master të arsimit fillor të mësuesve në Universitetin e Helsinkit në vitin 2014 ndiqnin këto kurse: hyrje në kërkimin në edukim (3 kredite), metoda kërkimore sasiore (4 kredite), metoda kërkimore cilësore (3 kredite) dhe teoria dhe vlerësimi i kurrikulës (3 kredite). Përveç tyre, ata duhej të merrnin dy kredite në bazat e planifikimit të kurrikulës, një kredit në nivelin bachelor dhe një kredit në nivelin master. Në Finlandë, universitetet përgjigjen për edukimin e mësuesve. Individët që dëshirojnë të japin mësim në nivelet më të ulëta të shkollave gjithëpërfshirëse duhet të fitojnë një diplomë master në edukim. Diploma kërkon gjithsej 160 kredite dhe pesë vite studime, duke përfshirë praktikën e mësimdhënies. Edukimi i studentëve të fokusuar në të qenit mësues të lëndës ose të disiplinës në nivelin universitar zhvillohet në fakultetet e disiplinave përkatëse. Përsëri, mësuesit në këto programe duhet të fitojnë një diplomë master në fushat e tyre përkatëse. Ky program kërkon gjithashtu pesë vite studime (160–180 kredite), duke përfshirë një praktikë mësimore. Mësuesit me këtë diplomë mund të japin mësim në shkollat fillore të ulëta dhe gjithashtu në nivelin e shkollave të mesme të ulëta dhe të larta. Megjithatë, jo të gjithë ata që dëshirojnë të jenë mësues pranohen në programet e formimit të mësuesve. Studentët e ardhshëm të arsimimit të mësuesve duhet të konkurrojnë me të tjerët me këtë qëllim akademik dhe profesional. Nga ata që aplikojnë, vetëm 15 përqindëshi i parë pranohen në programet e formimit të mësuesve. Studentëve që pranohen në programet e edukimit, kolegji ose universiteti ju ofron falas programin trevjeçar të diplomimit dhe gjithashtu ju rimburson koston e jetesës si studentë. Një tjetër karakteristikë e përvojës së studentëve-mësues është të punojnë një vit të plotë me një mësues përvojë në një shkollë model që shpesh lidhet me një universitet. Studentët-mësues jo vetëm praktikojnë mësimdhënien, por ai ose ajo mësojnë se si të zhvillojë kërkimin në edukim që mbështet qasjet pedagogjike. Fillestarët inkurajohen të eksperimentojnë mësimdhënie të teknikave të ndryshme. Në Finlandë, mësuesit dhe nxënësit angazhohen në kërkime të drejtuara jo vetëm për të mësuar përmbajtjen, por edhe në metodat e mësimdhënies dhe të nxënit. Studentët-mësues prezantohen me vizione të klasave si laboratorë, ku mësuesit dhe nxënësit bashkëpunojnë në eksperimente të ndryshme. Ata gjithashtu njihen me nocione se klasa është një arenë ku sfidohen, pikëpamjet, përfundimet dhe hipotezat. Qëllimi kryesor i këtyre klasave eksperimentale është kultivimi i të nxënit të pavarur dhe aktiv. Për më tepër, studentët që kanë përvoja klinike në klasa model kanë mundësi të mësojnë se si të zhvillohen kurrikula inovative dhe sfiduese. Ata gjithashtu fitojnë aftësi në krijimin e instrumenteve të duhura të vlerësimit (teste dhe mjete alternative) për komunikim me nxënësit pikat e tyre të forta të të nxënit dhe fushat që kanë nevojë për përmirësim. Në Finlandë, nuk ka teste të standardizuara të jashtme të administruara për nxënësit. Nxënësit nuk rankohen si rezultat i ndonjë vlerësimi.
REFORMIMI I KURRIKULËS DHE SISTEMIT ARSIMOR FINLANDEZ
Finlanda kaloi nga një agjenci që ishte shumë e centralizuar, duke menaxhuar arsimin me udhëzues të kurrikulës mbi 700 faqe, në një organizatë që punon më shumë si katalizator për t’i bërë edukatorët në nivel lokal të marrin përgjegjësinë për krijimin e kurrikulave dhe vlerësimeve. Kaloi nga një qendër autoriteti e prirur për të nxjerrë dekrete se çfarë duhet të bëjnë mësuesit në shkolla dhe klasa në një organizatë që shpreh besimin se mësuesve, me programe të shkëlqyera përgatitore, mund t’iu besohet krijimi i kurrikulave dhe strategjive inovative pedagogjike, duke theksuar vlerësimin individual të gjeneruar nga mësuesit. Ndoshta risia më domethënëse e përqafuar nga autoritetet finlandeze në nivel kombëtar është besimi i tyre te profesionistët e arsimit, veçanërisht te mësuesit. Në Finlandë nuk ka sistem të vlerësimit të mësuesve. Mësuesit konsiderohen profesionistë, të cilët bëjnë punën e tyre më mirë kur janë nën kontrollin e tyre. Në Finlandë, arsimi është një profesion shumë i kërkuar, ku mësuesit gjenerojnë kurrikula cilësore dhe qasje mësimore në bazë me udhëzime dhe mbështetje nga nivelet e larta arsimore në qeveri (Richardson, 2013). Jo vetëm që mësuesve u besohet të qenit profesionistë, por atyre u besohet edhe mënyra se si e përdorin kohën e tyre. As mësuesve dhe as nxënësve në Finlandë nuk u kërkohet të jenë në shkollë, përveç kur kanë mësim. Dhe kur janë në shkollë, ata zakonisht zhvillojnë vetëm katër orë në ditë. Koha e mbetur përdoret për planifikim dhe për bashkëpunim me mësues të tjerë.
Dhe këto ndërveprime mund të bëhen në shkollë ose në shtëpi (Richardson, 2013). Në Finlandë ka bashkëpunim mes shkollave. Mësuesit finlandezë kanë kohë për t’u lidhur me kolegët e tyre të punës brenda shkollave të tyre dhe me kolegët në shkollat e tjera. Mësuesit në Finlandë e respektojnë besimin që u është dhënë në lidhje me profesionin e tyre si edukatorë të të nxënit të personalizuar dhe të individualizuar. Të gjithë fëmijët janë unik dhe mësuesit duhet të përshtatin kurrikulën me nevojat e ndryshme dhe unike të tyre. Kurrikula kombëtare, e cila në thelb është një pamflet, ofron një pasqyrë të përgjithshme. Megjithatë, mësuesit brenda shkollave individuale janë përgjegjës për gjenerimin e kurrikulave të bazuara në shkollë dhe pedagogjive të personalizuara. Ata shpesh e bazojnë planifikimin e tyre arsimor në studimet aktuale kërkimore. Në fakt, studiuesi arsimor është një rol që marrin përsipër shumë mësues. Dhe fleksibiliteti i orareve të mësimdhënies së tyre ofrojnë kohë për përpjekjet kërkimore individuale dhe bashkëpunuese. Edukatorët finlandezë janë më shumë në kampin humanist, postmodernist; ata fokusohen në radhë të parë në tërësinë e nxënësit-qytetar. Ata besojnë se kurrikulat e shkollave nuk janë vetëm për të përgatitur master në shkencë, teknologji, inxhinieri dhe matematikë, por për t’u mundësuar studentëve që të bëhen qytetarë efektiv finlandezë. Edukatorët finlandezë kanë qenë të suksesshëm, të paktën sipas performancës së nxënësve të tyre në testet ndërkombëtare. Mjetet kryesore të feedback-ut të mësuesve për nxënësit jepen në formë narrative, duke mos vënë në dukje vetëm njohuritë e fituara ose të nevojshme për t’u fituar, por edhe efektiviteti i të nxënit të nxënësit, si edhe procesi i përdorur. Në shkollat finlandeze mësimdhënia dhe aktivitetet e lidhura me to, si zhvillimi i kurrikulave dhe vlerësimi nuk janë aktivitete të vetme. Në shumë klasa finlandeze, përveç mësuesit asistojnë edhe kolegë për të ndihmuar në mësimdhënie, bashkëpunim me nxënës dhe punë individuale përmirësuese. Shumë shkolla kanë në dispozicion një mësues ndihmës, i cili punon me mësues të ndryshëm në shkollë. Ky person mund të mos ketë një diplomë master në edukim, por mund të jetë i diplomuar në nivelin post-gjithëpërfshirës me disa specializime edukimi se si të punojë me nxënës që kanë nevojë për ndihmë të veçantë akademike. Në shumë shkolla, ka mësues për nxënësit me nevoja të veçanta që kanë diploma të përshtatshme për t’i lejuar ata të japin mësim në nivele të ndryshme. Shpesh, këta individë janë mësues të arsimit special të cilët nuk ndihmojnë vetëm me mësimdhënie, por ndihmojnë edhe në hartimin dhe krijimin e kurrikulave që adresojnë nevojat e veçanta të nxënësve. Si konkluzion, qasja finlandeze ndaj shkollimit mbështetet në ngritjen e kapaciteteve të shkollave-kompetencat e mësuesve, disponueshmëria e personelit mbështetës si asistentët e shkollës dhe mësuesve me nevoja të veçanta, krijimi i kushteve që rrisin aftësitë e mësuesve për të punuar në mënyrë efektive dhe pjesëmar rja e mësuesve në vendimmarrje, sikurse edhe krijimi i kapaciteteve të programeve sociale për të mbështetur shkollat.
* Universiteti “Luarasi”
Referenca
Finland, Ministry of Education, (2002). cited in Richard Morehouse, “Finland,” in Rebeça Marlow-Ferguson, ed., World Education Encyclopedia, 2nd ed., Vol. 1 Farmington Hills, MI: Gale Group.
Finland, Ministry of Education, (2010). cited in Linda Darling-Hammond, The Flat World and Education. New York: Teachers College Press.
Husen, T. (1974). Learning Society, in Antikainen. Global Transformation of a Nordic Learning Society: The Case of Finland. DOI:10.2307/3120073.
Richardson, J. (2013). The Finnish Way, Phi Delta Kappan, February 2013.
Sahlberg, P. (2015). Finnish Lessons: What Can the World Learn from Educational Change in Finland? 2nd ed. New York: Teachers College Press.
